Skip to main content

Web Content Display Web Content Display

Skip banner

Web Content Display Web Content Display

Dział Geologiczny Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ

 

Zbiory Muzeum Geologicznego ING UJ w 2016 r. przeniesione zostały do nowopowstałego Działu Geologicznego Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ przy ul. Gronostajowej 6 (III Kampus UJ)

Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego (CEP UJ) powstało w ramach programu POIS.13.01.00-00-062/08 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury dydaktycznej na kierunkach przyrodniczych i ścisłych Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W pracach, które rozpoczęły się w 2012 r., od początku brali udział pracownicy ING UJ, zarówno na etapie projektowania zarysu wystawy, uzgodnień architektonicznych, jak i szczegółowego scenariusza ekspozycji geologicznej.

W efekcie powstał nowy i niepowtarzalny dział opisujący historię Ziemi w postaci 11 dioram z modelami środowisk charakterystycznych dla danego okresu geologicznego, a także skamieniałościami i tablicami z wyczerpującymi opisami.

Jest to najpełniejsza i, jak na razie, jedyna tego typu prezentacja w Polsce, przekazująca pełną wiedzę na temat historii Ziemi dostosowaną zarówno do poziomu gimnazjum/liceum, jak i studiów przyrodniczych.

Oprócz historii życia na Ziemi Dział Geologiczny CEP UJ prezentuje ekspozycje dotyczące budowy wnętrza Ziemi, tektoniki i geologii strukturalnej oraz systematykę minerałów.

Zbiory Działu Geologicznego UJ zawierają w sumie około 200 kolekcji, ponad 30 000 okazów, głównie skamieniałości, w tym 16 000 okazów mineralogicznych oraz 27 kolekcji szlifów, będących najczęściej materiałem uzupełniającym do kolekcji materiału skalnego. Przeważająca część zbiorów to archiwalia mające głównie wartość historyczną (są gromadzone od początku istnienia Katedry Historii Naturalnej, czyli od 1782 r.)

Ponadto Dział prezentuje dwie unikatowe w skali światowej kolekcje:

"Struktury sedymentacyjne" coll. prof. Stanisława Dżułyńskiego (PDF)

"Skamieniałości śladowe" coll. prof. Mariana Książkiewicza

 

Kolekcje specjalne:

"Goniometry"

"Mikroskopy i inne"

"Dotykając Ziemi"

 

Dział Geologiczny CEP UJ gromadzi różnorodne zbiory, które: 

- pochodzą z darów i z zakupów własnych,

- są gromadzone przez pracowników uczelni,

- dokumentują publikacje naukowe pracowników Instytutu.

Web Content Display Web Content Display

Urszula Mazurkiewicz, Ewa Koszowska, Alfred Uchman

 

Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego posiada jeden z najstarszych zbiorów, gromadzony co najmniej od 1782 roku.

Za czasów Jana Jaśkiewicza, profesora Katedry Historii Naturalnej (1782-1787), powstało Muzeum Mineralogiczne, zawierające głównie zbiory z podróży naukowych założyciela muzeum, a także kilka kolekcji ofiarowanych przez Hugo Kołłątaja i biskupa Michała Poniatowskiego. Muzeum to znalazło pomieszczenie w budynku Collegium Physicum przy ul. Św. Anny 6 i pozostało tam wraz z Gabinetem Geologicznym UJ przez okres 180 lat, tj. od 1782 do 1962 roku. Prace remontowe i urządzanie sal muzealnych ukończono wiosną 1787 r. Okazy przyrodnicze rozmieszczono w szafach specjalnie w tym celu sprowadzonych z Warszawy.

Następca Jana Jaśkiewicza, Franciszek Scheidt, po objęciu stanowiska profesora sprawował opiekę nad zbiorami przyrodniczymi i stale je uzupełniał. W latach 1830-1857 władze uniwersyteckie otaczały zbiory muzealne dużą troską, na ich gromadzenie przeznaczano też większość funduszy przyznawanych Katedrze.

W wieku XIX zbiory mineralogiczno-geologiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego były w Krakowie jedynymi dostępnymi dla szerszej publiczności. Z tego też względu, władze uniwersyteckie starały się wyposażyć muzeum w możliwie efektowne okazy. Znaczna część zbiorów pochodziła z zakupów w zagranicznych magazynach i kantorach mineralogicznych, m. in. w Heidelbergu, Bonn i Genewie. W związku ze stałym powiększaniem się zbiorów, konieczne było wykonanie nowego urządzenia Gabinetu Geologicznego. W połowie XIX wieku powstały, według projektu architekta miejskiego Karola Kremera i wskazówek profesora Ludwika Zejsznera, dwukondygnacyjne szafy z galeryjką, pozwalające na pełne wykorzystanie bardzo wysokiej sali.

W kwietniu 1886 roku nastąpiło rozdzielenie katedr mineralogii i geologii. Zakład Geologii przyjął nazwę Gabinetu Geologicznego i wraz ze zbiorami pozostał w Collegium Physicum na I pietrze. Tutaj znajdowały się cztery duże sale, z których każda posiadała dwupoziomową obudowę na zbiory muzealne, z galeryjkami przebiegającymi na dwóch trzecich wysokości ścian. Sale urządzono wzorując się na szafach w sali pierwszej, sporządzonej według projektu Zejsznera i Kremera z 1852 r. Jedną z sal przeznaczono na muzeum, umieszczając w niej największe eksponaty, m. in. czaszkę mamuta, szkielety łosi kopalnych oraz czaszki nosorożców.

W momencie wyodrębnienia Gabinetu Geologicznego przejęte kolekcje geologiczne, petrograficzne i paleontologiczne liczyły około 10 000 okazów. Po czterdziestu latach kierowania Gabinetem przez profesora Władysława Szajnochę ilość zinwentaryzowanych i opracowanych okazów sięgnęła 40 000.

W czasie II wojny światowej zbiory Gabinetu Geologicznego nie uległy szczególnemu zniszczeniu, gdyż w pomieszczeniach Gabinetu mieściła się niemiecka placówka Institut fur Deutsche Ostarbeit, gdzie Niemcy urządzili wystawę bogactw mineralnych okupowanych obszarów Polski.

Z końcem 1962 roku Katedry Geologii i Mineralogii przeniosły się do nowego gmachu przy ul. Oleandry 2A. Muzeum Geologiczne otrzymało specjalnie przystosowany do potrzeb muzealnych pawilon na I pietrze budynku. Prace nad organizacją Muzeum, urządzaniem wystaw i inwentaryzacją zbiorów nabrały tempa pod koniec 1963 roku, gdy pojawiła się możliwość zatrudnienia pracownika zajmującego się wyłącznie organizacją Muzeum. Funkcje te pełniła początkowo kustosz Antonina Dylewska, a następnie mgr Zofia Unrugowa oraz mgr Urszula Mazurkiewicz. Prace inwentaryzacyjne doprowadziły do założenia księgi inwentarzowej i sporządzenia spisów szczegółowych kolekcji. Opublikowano kilka prac będących opracowaniami niektórych kolekcji. Okazy są przechowywane w szufladach w sali muzealnej, a część znajduje się w skrzyniach w magazynie piwnicznym.

Zbiory Muzeum Geologicznego ING UJ to około 175 kolekcji, blisko 15 000 okazów, głównie skamieniałości, 16 000 okazów mineralogicznych oraz 27 kolekcji szlifów, będących najczęściej materiałem uzupełniającym do kolekcji materiału skalnego. Przeważająca część zbiorów to archiwalia mające głównie wartość historyczną.

Najstarsze zachowane okazy składają się na zbiór minerałów, skał i skamieniałości zakupiony przez Gabinet Mineralogiczny w 1810 roku od Baltazara Hacqueta, sprawującego wcześniej funkcję profesora historii naturalnej, a wtedy ustępującego i przenoszącego się na ostatnie lata życia do Wiednia. Zbiór ten obejmował 3352 okazy minerałów, 361 skał i 379 skamieniałości - łącznie 4092 okazy, które częściowo zachowały się do dziś. W zbiorach Muzeum Geologicznego zinwentaryzowano 228 okazów skamieniałości spośród 379. Pozostale uległy zniszczeniu lub zaginięciu. Cały zbiór pochodzi z Europy, szczególnie Zachodniej. Kolekcja jest dość zróżnicowana pod względem systematyki. Są to głównie przedstawiciele bezkręgowców, a najliczniejszą grupę stanowią Mollusca (Gastropoda). Kręgowce są reprezentowane przez ryby eoceńskie z trzeciorzędowych wapieni płytowych z Monte Bolca koło Werony, zakupione przez B. Hacqueta we Włoszech w 1799 roku. Dokładny opis tych okazów podał Władysław Szajnocha. Okazy mineralogiczne zbioru B. Hacqueta zachowały się mniej licznie.

Muzeum posiada kilkanaście kolekcji Alojzego Altha, profesora mineralogii UJ w latach 1862-1886. Inwentaryzację jego zbiorów ułatwił wydany w 1884 katalog kolekcji. Okazy pochodzą głównie z Podola, Bukowiny, Galicji Wschodniej oraz okręgu krakowskiego. Zawierają przede wszystkim faunę bezkręgowców z paleozoiku i mezozoiku, zwłaszcza jury. Zinwentaryzowano ok. 2600 okazów. A. Alth jest również współautorem wielu innych kolekcji archiwalnych, np. zbioru podolskiego (wraz z W. Szajnochą, Wiśniowskim, Bieniaszem i innymi).

Najliczniejszym z archiwaliów jest zbiór paleontologiczny. Dokonano inwentaryzacji ponad 4000 okazów, które zgrupowano w 55 kolekcjach, uwzględniając wiek i systematykę. Jest to bardzo bogaty zbiór, powstały w XIX wieku, a pochodzący najczęściej z zakupów dokonywanych w Magazynach Mineralogicznych i Geologicznych, głównie w Bonn u Krantza (w latach 1852, 1869, 1873) oraz w Heidelbergu w 1863 roku. Wiele okazów pochodzi z kolekcji osób pracujących lub związanych z uniwersytetem, jak: A. Alth, J. Grzybowski, L. Zejszner (1865), W. Szajnocha (1899), Baran (1886) i wielu innych. Istnieją też okazy podarowane przez osoby prywatne lub instytucje (np. Gąsiorowski 1889, Miquel 1899, J. Smoleński 1908, Zaręczny 1878, Instytut Geologiczny w Wiedniu 1857). Kolekcje te zawierają faunę z różnych stron świata. Okazy z tego zbioru są często wypożyczane i stanowią doskonały materiał dydaktyczny podczas zajęć ze studentami.

Stary zbiór stratygraficzny liczy obecnie ok. 1100 okazów, które pochodzą z tych samych źródeł, co zbiór paleontologiczny.

Wśród archiwaliów znajdują się również kolekcje mikrofauny Józefa Grzybowskiego (z okolic Krosna), Stanisława Olszewskiego (kreda okolic Lwowa) oraz Kazimierza Wójcika (rejon Przemyśla).

Muzeum przechowuje i prowadzi inwentaryzację kolekcji stanowiących materiał dokumentacyjny do wykonywanych prac naukowych.

Z uwagi na dydaktyczny charakter Muzeum, wszystkie ekspozycje są podporządkowane programowi studiów i mają stały charakter. Ekspozycje czasowe organizowane są z okazji odbywających się konferencji i sympozjów naukowych.

Ekspozycje stałe o charakterze dydaktycznym, oparte o zbiory zarówno historyczne, jak i bieżące, to: "Mineralogia", "Geologia dynamiczna" oraz "Geologia historyczna".

Na szczególną uwagę zasługują dwie unikatowe w skali światowej ekspozycje autorskie:

"Struktury sedymentacyjne" (coll. Stanisław Dżułyński),

"Skamieniałości śladowe" (coll. Marian Książkiewicz).

Pierwsza z nich została zebrana w okresie 20 lat przez profesora Stanisława Dżułyńskiego, a obejmuje struktury sedymentacyjne, m. in. po raz pierwszy opisane i zinterpretowane przez autora kolekcji i jego współpracowników. Okazy pochodzą głównie ze skal fliszowych, powstałych w wyniku działalności prądów zawiesinowych. Zbiór został ułożony według dominujących czynników genetycznych, które miały doprowadzić do powstania określonych struktur. Struktury te są zestawione z ich odpowiednikami eksperymentalnymi, wytworzonymi przez doświadczalne prądy zawiesinowe w zbiornikach laboratoryjnych, w których uprzednio została osadzona warstwa ilasta lub mułowa.

Druga kolekcja, największy na świecie zbiór skamieniałości fliszowych, została zgromadzona przez profesora Mariana Książkiewicza w ciągu kilku dziesiątków lat jego pracy naukowej (por. Książkiewicz 1977). Według katalogu (Mazurkiewicz & Uchman 1996), kolekcja ta zawiera 1840 okazów pochodzących prawie wyłącznie z polskich Karpat fliszowych. W wyniku rewizji ichnotaksonomicznej (Uchman 1998) stwierdzono występowanie 116 gatunków, należących do 55 ichnorodzajow. Stała wystawa zawiera reprezentatywne okazy wraz z 74 holotypami. Pozostale okazy znajdują się w magazynie. Kolekcja prof. Książkiewicza jest uzupełniona okazami innych skamieniałości śladowych, w tym holotypami nowych ichnotaksonów (np. Uchman et al. 1996). Część z nich pochodzi spoza Karpat, z różnowiekowych formacji geologicznych różnych krajów. Muzeum gromadzi także okazy skamieniałości śladowych, będące dokumentacją publikacji pracowników ING UJ.