Kiedy w internecie szukamy frazy „przeszłość jest kluczem do przyszłości” to wyszukiwarki internetowe odsyłają m.in. do cytatu z gry komputerowej Wiedźmin 2: Zabójcy królów: ,,Świat jaki znamy odchodzi; jednak to przeszłość jest kluczem do przyszłości”. Natomiast bardzo rzadko, w przeciwieństwie do wyszukania angielskiej wersji tej frazy („The past is the key to the future”), wyszukiwarki odsyłają do stron związanych z geologią.
Znacznie lepiej znana jest jedna z podstawowych zasad w geologii: „Teraźniejszość jest kluczem do przeszłości”. Zasada aktualizmu zakłada, że w przeszłości geologicznej panowały podobne procesy fizyczne i chemiczne (a tym samym procesy geologiczne) jak obecnie. Należy jednak pamiętać, że chociaż prawa fizyki i chemii w przeszłości były takie same jak obecnie, to procesy geologiczne odbywały się często w nieaktualistycznych warunkach. Na etapie wczesnej Ziemi procesy te przebiegały w warunkach beztlenowej atmosfery. Natomiast w karbonie poziom tlenu w atmosferze był znacznie wyższy niż obecnie, co uważa się sprzyjało rozwojowi olbrzymich owadów (Fot. 1). Inne były również w przeszłości relacje biotyczne. Np. ewolucji roślin okrytozalążkowych (rośliny kwiatowe udokumentowane są dopiero od okresu kredowego) sprzyjała ewolucja owadów. Zmieniali się konstruktorzy raf oraz rola i znaczenie różnych grup zamieszkujących rafy (patrz notatka na tej stronie: „Czy król Karol kupi królowej korale”). Hasło przewodnie jednej z konferencji paleontologicznej organizowanej przez Instytut Nauk Geologicznych UJ brzmiało: „Aktualizm i antyaktualizm w paleontologii”. Co nie znaczy, że badanie nieaktualistycznych ekosystemów dawnej Ziemi (są to swoiste naturalne laboratoria z przeszłości) nie ma znaczenia dla zrozumienia funkcjonowania obecnej biosfery. Z historią życia na Ziemi można zapoznać się odwiedzając Centrum Edukacji Przyrodniczej na nowym kampusie Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Hasło „Przeszłość jest kluczem do przyszłości” („The past is the key to the future”) w ostatnich latach zyskuje popularność. Kopalny zapis długotrwałych zmian środowiskowych pozwala przewidzieć np. konsekwencje obecnych zmian klimatycznych. Wiedza o wpływie zmian środowiskowych (nie tylko klimatycznych, ale również innych, np. zmian natlenienia i trofizmu wód oraz zmian poziomu oceanów) dostarcza czasowej, geologicznej perspektywy dla zrozumienia skutków obecnych zmian środowiskowych i przewidywania scenariuszy rozwoju poszczególnych ekosystemów (np. raf) i całej biosfery. Dlatego znajomość przyczyn i konsekwencji kryzysów środowiskowych w przeszłości, skutkujących m.in. pięcioma wielkimi wymieraniami w historii Ziemi ("The Big Five") ma niebagatelne znaczenie w zapobieganiu lub ograniczeniu kryzysów biotycznych w przyszłości. Część naukowców uważa, że szóste wymieranie już się rozpoczęło. Na zakończenie cytat z „Zaginionego symbolu” Dana Browna: „Przeszłość kryje klucz do przyszłości nauki” (tłum. Z. Kościuk). Co prawda nie chodziło o geologię.