Niełatwo odpowiedzieć na tak postawione pytanie, jak zresztą na każde pytanie o przyszłość. Może więc warto najpierw zapytać, czy Mars był kiedyś zieloną planetą? To z kolei nie tylko pytanie o to, czy istniało życie w przeszłości geologicznej Marsa, ale – jeśli odpowiedź jest twierdząca – jak duży sukces odniosło ono na powierzchni tej planety.
Nie ulega wątpliwości, że pytania te musimy umieścić właśnie w geologicznej skali czasu i to skali sięgającej nie miliony, ale miliardy lat w przeszłość. A skoro skala czasu geologiczna, to najlepiej pytać o to geologów. Geologia planetarna (ta marsjańska) różni się jednak od ziemskiej. Z jednej strony źródła danych są nad wyraz ograniczone – obserwacje orbitalne oraz nieliczne lądowniki wraz z łazikami. Nie ma jednak zasłaniającej skały pokrywy glebowej, roślinności, a przede wszystkim – hydrosfery. Problemem natomiast są warunki fizyczne. W warunkach ziemskich nie jesteśmy w stanie odtworzyć marsjańskiego przyciągania – przyspieszenie grawitacyjne Marsa wynosi zaledwie 38% ziemskiego.
Tego, że woda na Marsie kiedyś była, nikt już właściwie nie poddaje w wątpliwość. Z orbity planety możemy dostrzec systemy wyerodowanych przez wodę kanionów. Znamy lokalizacje jezior i delty uchodzących do nich rzek – jak ta, którą bada obecnie łazik Perserverance. W skałach obserwujemy warstwowania, które są wynikiem działalności wód płynących. Stwierdzono na Marsie obecność minerałów, które powstają w środowisku wodnym. Na Marsie było mokro, błotniście, padały deszcze, zdarzały się powodzie. Wszystko to miało miejsce w zamierzchłej przeszłości. Gdy 3 miliardy lat temu rozpoczynał się okres w historii geologicznej Marsa nazwany amazonem, woda na Czerwonej Planecie była już właściwie tylko wspomnieniem. Dla porównania – australijskie stromatolity, najstarsze ziemskie skamieniałości organizmów żywych, mają 3,5 miliarda lat.
Nie mamy wciąż jednoznacznych dowodów, że na Marsie było życie. Ale nawet jeśli, trudno spodziewać się, by były tam samożywne, wielokomórkowe organizmy, które mogłyby sprawić, że planeta była kiedyś zielona.
Spójrzmy w drugą stronę osi czasu. Czy Mars może zazielenić się w przyszłości? Bardzo małe ciśnienie atmosferyczne (mniej niż 1% ziemskiego), temperatury raczej niskie (chociaż, pomijając obszary biegunowe, porównywalne do ziemskich stref okołobiegunowych), brak wody – wszystko to nie brzmi jak warunki do rozkwitu życia. Chyba, że pomoże mu człowiek – przypadkiem, albo celowo. Uniknięcie przypadkowego zawleczenia mikroorganizmów na Marsa jest sporym zmartwieniem przy planowaniu misji badawczych. Obecnie panuje konsensus, aby unikać takiego zagrożenia wszelkimi możliwymi sposobami. Natomiast celowe przekształcenie Marsa plasuje się w kategorii fantastyki. Podkreślmy jednak, że jest to fantastyka naukowa.
Proces przekształcania planety tak, aby warunkami przypominała Ziemię, nazywamy terraformowaniem. W przypadku Marsa punktem wyjścia musiałoby być zagęszczenie atmosfery planety, które doprowadziłoby do jej ocieplenia. Pomysły jak to zrobić są różne: budowa fabryk dwutlenku węgla, zatrudnienie mikroorganizmów czy… rozbicie o powierzchnię Marsa bogatej w azot planetoidy. I wtedy, kto wie, po setkach czy tysiącach lat Czerwona Planeta może będzie jednak zielona?
Póki co, pomimo licznych ograniczeń, staramy się poznawać Marsa. Gromadzimy ogromne ilości danych pochodzących z orbiterów i łazików. Przeglądamy tysiące zdjęć, klasyfikujemy setki analiz chemicznych, szukamy ziemskich odpowiedników marsjańskich krajobrazów – wszystko to aby lepiej poznać historię nie tylko Czerwonej Planety, ale także i naszej, błękitnej. Od kilku lat w Uniwersytecie Jagiellońskim funkcjonuje Międzywydziałowy Program Badań Planetarnych https://mars.uj.edu.pl/ w którym uczestniczą również geolodzy z naszego Instytutu. Biorą oni aktywny udział przede wszystkim w dwóch zadaniach: tworzenie mapy geomorfologicznej równiny Meridiani Planum, na której przez 15 lat pracował łazik Opportunity oraz badanie piasków pokrywających tę równinę. Czy Mars będzie zielony? Nie wiemy. Ale czym są znajdowane na powierzchni Meridiani Planum kulki nazwane przez naukowców jagodami – chętnie podyskutujemy.